Makat Çatlağı Nedir? Neden Olur? Nasıl Tedavi Edilir?

Tıbbi olarak anal fissür adı ile anılan sağlık sorunu halk arasında makat çatlağı/yırtığı gibi isimlerle bilinmektedir. Hastalığın akut ve kronik fissür olmak üzere 2 türü bulunmaktadır. Akut fissürlerde evde uygulanacak yöntemlerle tedavi mümkünken, kronikleşen vakılarda doktor müdahalesi gerekmektedir. Bu yazımızda makat çatlağı hastalığının ne olduğu, neden ortaya çıktığı ve nasıl tedavi edileceği bilimsel makalelerden elde edilen bilgiler ışığında aktarılacaktır.

Anal Fissür (Makat Çatlağı)(Makat Yarası) Nedir?

Makat çatlağı anüs derisinde ortaya çıkan yara, yırtık ve deformasyonlardır. Makat çatlağı hastalığının net olarak anlaşılabilmesi için makat anatomisinin temel düzeyde bilinmesi faydalı olacaktır. Aşağıdaki görselde makat bölgesi basitçe resmedilmiştir.

Anal fissür anal kanal içerisinde dentat çizgi adı verilen çizginin alt kısmında meydana gelmektedir. Bu alanda yoğun sinir uçları bulunması fissürün çok ağrı ve acı yapmasına neden olmaktadır.

Anal fissür hastalığı genellikle anal kanalın arka orta hattında meydana gelmektedir. Hastaların %90ından fazlasında fissür oluşumları arka orta hatta meydana gelmektedir. Nadiren kadın hastalarda ön hatta görüldüğü vakılara rastlanmıştır. (1)

Oluşan fissürlerin boyutu ve derinliği hastadan hastaya farklılık göstermektedir. Fissür boyutu ne olursa olsun oluşan fissürler dentat çizginin altında kalmaktadır.

Makat çatlağın da oluşan yara ve yırtıklar yüzeysel ise akut fissür, derin yerleşimli ise kronik fissür olarak sınıflandırılmaktadır.

Makat Çatlağı Neden Olur?

Makat derisinde deforme olmasına neden olan durumlar şunlardır;

Kabızlık

Kronik İshal

Anal İlişki

Normal

Hastalığın en sık görülme nedenleri yukarıda sıralanmıştır. Nadiren görülen nedenler ise crohn hastalığı gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları, anal kanser, HIV, tüberküloz ve frengi  benzeri hastalıklardır.

Kabızlık

Tıbbi olarak haftada 3 kereden az ve zorlu dışkılamalar kabızlık olarak kabul edilir. Kabızlık dışkının bağırsakta beklemesine ve sertleşmesine neden olmaktadır. Sertleşen dışkı ise makattan geçişi esnasında anüs derisinde yara ve yırtık oluşmasına neden olmaktadır.

Özellikle kronik kabızlık şikayeti yaşayan hastalarda sıklıkla anal fissür hastalığı görülmektedir.

Anal fissür hastalığı için genetik kökenli bir hastalık demek doğru olmaz. Ancak kabızlık şikayeti olan bireylerin ailesinde de kabızlık şikayeti görülmektedir. Haliyle ailesel hikayesinde kabızlık sorunu olan bireylerde makat çatlağı görülme riski de artmaktadır.

Kronik İshal

Kabzılığın makat çatlağı başta olmak üzere birçok anal bölge hastalığına neden olduğu bilinmektedir. Ancak ishal probleminin makat çatlağına neden olduğu halk arasında pek bilinmez.

Zorlu dışkılama gibi sürekli dışkılama da makatta deformasyon oluşarak yara ve yırtıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Özellikle kronik ishal şikayeti olanlarda fissür görülmesi neredeyse kaçınılmaz bir hal almaktadır.

Makatta çatlak oluştuktan sonra ishal şikayetinin devam etmesi tuvalet alışkanlığına her çıkıldığından hastada şiddetli acı ve ağrıya neden olmaktadır.

Anal İlişki

Makat bölgesinde ortaya çıkan baskı ve travmalarda fissür oluşmasına neden olmaktadır. Bunlardan en bilineni ters ilişki yani anal ilişkidir. Abal ilişki makata baskı uygulanmasına neden olduğu için anüs derisinde yara ve yırtık oluşmasına neden olmaktadır.

Normal Doğum

Gebelik döneminde makat hastalıklarının görülme riski artar. Bunun nedeni ise gebelik döneminde değişen hormonların bağırsak hareketlerini olumsuz etkilemesidir.

Bağırsak hareketlerindeki bozulmalar sık sık kabızlık veya ishal gibi sorunların oluşmasına ve buna bağlı olarak anal fissür oluşmasına neden olmaktadır.

Özellikle gebeliğin son 3 ayında bebeğin büyümesi ile birlikte makat bölgesine uygulanan baskının artması fissür görülmesi riskini de arttırmaktadır.

Gebelik döneminde makat hastalıklarının araştırıldığı bir çalışmada hamilelerin yaklaşık olarak %43 ünde gebeliğin herhangi bir döneminde makat hastalığı ile karşılaşıldığı tespit edilmiştir. Elde edilen verilere göre hamilelik döneminde  ilk üç aylık dönemde % 1.6, son üç aylık dönemde % 61, doğumdan sonra% 34.1 ve doğumdan 1 ay sonra% 40.7 oranında makat hastalıkları görülmüştür. ( en sık hemoroid ve makat çatlağı şikayeti tespit edilmiştir.) (2)

Makat Çatlağı Nasıl Anlaşılır? Belirtileri Nelerdir?

Makat çatlağı oluşum aşamasından itibaren kendini gösteren bir hastalıktır. Bazı hastalıklar önce vücuda yerleşir. Daha sonra belirti göstermeye başlar. Ancak makat çatlağın da durum farklıdır. Çatlak oluşur oluşmaz hastada küçük dozda olasa da şikayetler başlamaktadır.

• Tuvalet ihtiyacı giderildikten sonra ortaya çıkan acı ( cam çiziyormuş gibi bir acı)
• Makatta Ağrı (tuvalet sonrası ortaya çıkan kramp girmiş gibi bir ağrı)
• Tuvalet ihtiyacı giderildikten sonra peçetede ya da tuvalete damlama şeklinde kan görülmesi
• Ciltte tahriş ve kaşıntı
• Dışkılama esnasında acı buna bağlı olarak dışkılama zorluğu
• Kronik fissürlerde sentinel tag yani meme ortaya çıkması

Dışkılama Sonrası Acı ve Ağrı

Makat çatlağının oluştuğu bölgede yoğun şekilde sinir uçları bulunmaktadır. Bu nedenle anüs derisinde ortaya çıkan deformasyonlar hastalarda şiddetli acı ve ağrıya neden olmaktadır.

Makat çatlağı ilk etapta hastalarda cam kesiyormuş gibi bir acıya neden olmaktadır. Sonrasında dışkılama esnasında dışkının çatlağa teması ağrıya neden olarak kendini göstermektedir.

Kanama

Yara ve yırtık oluşumuna bağlı olarak tuvalet ihtiyacı giderildikten sonra makatta kanama şikayeti de gözlenmektedir.

Fissür kaynaklı kanamalar açık kırmızı renkli yani taze kandır. Taharetlenme sırasında peçetede ya da tuvalete damlama şeklinde görülebilir.

Makatta kanama fissür hastalığının ayırt edici özelliği değildir. Diğer makat hastalıklarında da kanama şikayeti görülebilir. Makatta kanamaya neden olan hastalıkları öğrenmek için tıklayınız.

Kaşıntı

Makat derisinde ortaya çıkan deformasyon ciltte tahriş ve buna bağlı olarak kaşıntı şikayetlerinin de görülmesine neden olmaktadır.

Anal fissür şikayeti olan hastalar arasında yapılan bir çalışmada hastaların %90 ından fazlasından acı ve ağrı, %70 inden fazlasında ise kanama şikayeti gözlendiği tespit edilmiştir. (3)

İlerleyen fissür vakıalarında makatta şişlik yani memecik oluşumları gözlenebilir. Buna nöbetçi meme ya da senital tag ismi verilmektedir.Memecik sıklıkla sorunun hemoroidle karıştırılmasına neden olmaktadır. Bu nedenle kesin tanı için diğer belirtilerinde kontrol edilmesi önerilmektedir.

Makat çatlağı hastalığında ortaya çıkan belirtilerin şiddeti hastalığın türüne göre değişmektedir. Makat çatlağının akut ve kronik olmak üzere 2 farklı türü (evresi) bulunmaktadır.

Makat Çatlağı Türleri Nelerdir?

Makat çatlağı hastalığının iki aşaması bulunmaktadır. Bunlar akut ve kronik dönem olarak sınıflandırılmaktadır.

Akut Makat Çatlağı

Akut dönem hastalığın oluşmaya başladığı 10 15 günlük süreçtir. Bu süreçte oluşan yara ve yırtıklar yüzeyseldir. Görülen şikayetler kısa sürelidir.

Akut dönemde dışkılama sonrasında ortaya çıkan ağrı birkaç dakika içerisinde geçmektedir.

Kronik Makat Çatlağı

Yırtığın derin yerleşimli olduğu yani fissürün kronikleştiği dönemdir. Bu aşamada ortaya çıkan şikayetler akut dönemde olduğu gibi bir iki dakika içerisinde geçmez. Kronik fissürde şikayetler birkaç saat devam edebilir.

Akut dönemde diyet ve krem kullanımı ile tedavi mümkündür.Ancak kronikleşen vakıalarda doktor müdahalesi gerekmektedir.

Makat Çatlağı Nasıl Tedavi Edilir? Makat Yarası Nasıl Geçer?

Makat çatlağının nasıl tedavi edileceği türüne göre belirlenmektedir. Akut dönemde olan sorunlar kremle tedavi edilebilir. Ancak kronikleşen vakıalarda doktor müdahalesi gerekmektedir. Kronik fissürler doktorlar tarafından ameliyat ve botox enjeksionu ile tedavi edilmektedir.

Makat çatlağı özünde vücudumuzun herhangi bir yerinde oluşan yara ve kesikler gibi bir sorundur. Ancak cildimizde oluşan yaralar gibi kendiliğinden iyileşmez. Bunun nedeni hastalığı oluştuğu alan ile alakalıdır. Yırtık sürekli olarak makat kaslarının kasılmasına maruz kalır. Bu durumda yaranın veya yırtığın kendi kendine iyileşmesini engeller.

Tedavilerde amaç kasların istemsiz kasılmasını engellemektir. Kremler kasların gevşemesini sağlayarak, botox kasları geçici olarak felç ederek ve ameliyatta kaslar vücuttan çıkarılarak tedavi sağlanır.

Akut Fissür Tedavisi

Fissür gibi makat hastalıklarından korunmak ve tedavi sürecini desteklemek için beslenme düzenine dikkat edilmesi oldukça önemlidir.

Akut dönemde olan fissürler beslenme alışkanlıkları düzenlenerek ve uygun kremler kullanılarak evde tedavi edilebilir. Bunun için hastalığın erken dönemde yani yara derin yerleşimli olmadan tespit edilmesi gerekmektedir.

Hastalık akut dönemde tespit edilse bile kremle tedaviden sonuç alınamayabilir. Ama ilk olarak kremle tedavinin denenmesi makul ve mantıklıdır.

Fissür oluşumu fark edilir edilmez beslenme düzeni kabız kalınmayacak şekilde düzenlenmelidir. Kabızlık sorunun ilerlemesine ve daha sancılı bir süreç yaşanmasına neden olabilmektedir.

Kronik Makat Çatlağı Tedavileri

Kronikleşen makat çatlakları ameliyat ve botoks enjeksiyonu ile tedavi edilmektedir. Makat çatlağı için uygulanan 2 ameliyat bulunmaktadır. Bunlar

Makat Çatlağı Ameliyatı

Makat çatlağı ameliyatında amaç çatlağın iyileşmesini engelleyen kasın kesilerek vücuttan çıkarılmasıdır. Açık ve kapalı olmak üzere 2 farklı şekilde uygulanmaktadır.

Makat bölgesinde kesi uygulanması kaslara zarar vererek kalıcı gaz ve dışkı kaçırma problemine neden olabilir. Bu nedenle tavsiye edilen bir tedavi tekniği değildir.

Botoksla Makat Çatlağı Tedavisi

Botoks tedavisinde amaş fissürün iyileşmesini engelleyen kasın geçiçi olarak devre dışı bırakılmasıdır. Bunun için makat bölgesine botoks enjekte edilmesi yeterlidir.

Ameliyatsız bir tedavi olması sayesinde gaz ve dışkı kaçırma riski yoktur. Ameliyata gerek kalmadan kolaylıkla uygulanan ve başarı oranları yüksek bir tedavidir.

Ameliyata göre avantajlı bir tedavi olması sayesinde tavsiye edilen ve doktorlar tarafından tercih edilen bir tekniktir.

Makat Çatlağı İçin Hangi Doktora Gidilir?

Makat hastalıkları tedavisi genel cerrahi uzmanları tarafından yapılmaktadır. Genel cerrahinin makat hastalıkları ile ilgilenen alt dalı proktolojidir.

Bu nedenle öncelikli olarak proktoloji uzmanı tercih edilmeli yoksa genel cerrahi uzmanı tercih edilmelidir.

Referanslar

1.Schlichtemeier, S., & Engel, A. (2016). Anal fissure. Australian prescriber, 39(1), 14. 2.Jahnny, B., & Ashurst, J. V. (2019). Anal Fissures. In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.

2. Poskus, T., Buzinskienė, D., Drasutiene, G., Samalavicius, N. E., Barkus, A., Barisauskiene, A., … & Jakaitiene, A. (2014). Haemorrhoids and anal fissures during pregnancy and after childbirth: a prospective cohort study. BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 121(13), 1666-1671.

3.Beaty, J. S., & Shashidharan, M. (2016). Anal fissure. Clinics in colon and rectal surgery, 29(01), 030-037.